เที่ยวตามรอยพระราชประวัติสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ในคลองบางกอกใหญ่

พื้นที่ฝั่งธนบุรีนอกเหนือจากการเป็นพื้นที่กำลังพัฒนาและส่วนขยายที่รองรับความเป็นเมืองของกรุงเทพทางฝั่งตะวันออกแล้ว ยังเป็นพื้นที่สวนผลไม้และที่ตั้งชุมชนโบราณมาตั้งแต่ในอดีต ปัจจุบันแม้ว่าภูมิทัศน์ของพื้นที่ฝั่งธน หลายแห่งจะเปลี่ยนแปลงไปแต่น่าสนใจว่าก็ยังทิ้งร่องรอยทางประวัติศาสตร์คงเหลืออยู่ไม่ว่าจะเป็นลำคลอง วัดเก่า ชุมชนเก่า ซึ่งเส้นทางที่เราจะแนะนำคือเส้นทางตามรอยพระราชประวัติสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ตามสถานที่ต่าง ๆ ริมคลองบางหลวง ซึ่งพระองค์เป็นเสมือนภาพแทนของคนฝั่งธนบุรี ด้วยเหตุที่เมื่อพระองค์ได้ตั้งราชธานีขึ้นมาแทนกรุงศรีอยุธยานั้นทรงยกเมืองธนบุรีขึ้นเป็นเมืองหลวงนั่นเอง

          เมืองธนบุรีเดิมเป็นเมืองหน้าด่านของกรุงศรีอยุธยา กระทั่งภายหลังเสียกรุงศรีอยุธยาในปี พ.ศ. 2310 สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราชได้รวบรวมไพร่พลจากทางหัวเมืองตะวันออกเข้ามาขับไล่ทหารพม่าและสถาปนาตั้งเมืองธนบุรีขึ้นเป็นเมืองหลวงดังนั้นแม้เวลาจะผ่านมากว่า 250 ปีแล้วแต่ร่องรอยของประวัติศาสตร์สมัยธนบุรียังคงปรากฎให้เห็น ๆ โดยเฉพาะสถานที่ต่าง ๆ ริมคลองบางกอกใหญ่ ได้แก่

          วัดโมลีโลกยาราม (ชื่อเดิมคือ วัดท้ายตลาด) เป็นวัดเก่าแก่ตั้งแต่สมัยอยุธยา ตั้งอยู่บริเวณปากคลองบางกอกใหญ่ ติดกับพระราชวังเดิม ในสมัยกรุงธนบุรีวัดแห่งนี้ถือว่าเป็นวัดหลวงไม่มีพระสงฆ์จำพรรษา, มัสยิดต้นสน ซึ่งเป็นชุมชนมุสลิมที่ตั้งรกรากมาตั้งแต่สมัยอยุธยา ในสมัยธนบุรียังเป็นที่ฝังศพเจ้าพระยาจักรีศรีองครักษ์(หมุด) ขุนนางของสมเด็จพระเจ้าตากสินฯ, วัดหงส์รัตนราม (ชื่อเดิมวัดหงส์) เป็นวัดที่สร้างตั้งแต่สมัยอยุธยา ในสมัยธนบุรีเป็นที่ประทับของสมเด็จพระสังฆราช(ชื่น) อีกทั้งมีตำนานกล่าวถึงเมื่อคราวที่พระองค์ถูกประหารชีวิต ณ ป้อมวิไชยประสิทธิ์พระศพของท่านได้ถูกอัญเชิญเคลื่อนผ่านวัดหงส์ฯด้วยเช่นกัน และพระโลหิตของพระองค์ได้หยดลงบริเวณพื้นที่วัดนี้ จึงได้มีการตั้งศาลสมเด็จพระเจ้าตากสินฯ ขึ้น, วัดอินทารามวรวิหาร (เดิม ชื่อวัดบางยี่เรือนอก) เป็นวัดสร้างขึ้นตั้งแต่สมัยกรุงศรีอยุธยา กล่าวได้ว่าวัดนี้เป็นวัดประจำรัชกาลของสมเด็จพระเจ้าตากสิน มหาราช พระองค์ได้มาบูรณะปฏิสังขรณ์ ในรัชสมัยของพระองค์วัดอินทารามฯ เป็นสถานที่ตั้งพระเมรุพระมารดาของพระองค์ อีกทั้งในช่วงปลายรัชกาลสมเด็จพระเจ้าตากสินฯ ยังทรงเสด็จมาประทับที่วัดแห่งนี้เพื่อวิปัสสนากรรมฐาน เข้าฌาน กระทั่งเมื่อพระองค์สิ้นพระชนม์พระศพก็ถูกนำมาฝังไว้ที่วัดแห่งนี้จนกระทั่งได้มีการตั้งพระเมรุและบรรจุอัฐิของพระองค์ไว้ที่เจดีย์ด้านหน้าวิหาร ณ วัดแห่งนี้ด้วยเช่นกัน, ถัดไปด้านข้างทางทิศตะวันตกคือวัดราชคฤห์วรวิหาร (ชื่อเดิมคือ วัดบางยี่เรือใน) เป็นวัดที่สร้างขึ้นนสมัยอยุธยา ในสมัยต้นกรุงรัตนโกสินทร์ ได้มีการสร้างเจดีย์บรรจุอัฐิเจ้าพระยาพิชัยดาบหัก ขุนศึกคนสำคัญในสมัยกรุงธนบุรี ซึ่งชาวบ้านยังเรียกเจดีย์องค์นี้ว่า ปรางค์พิชัยดาบหัก เนื่องจากเจดีย์เป็นเจดีย์ทรงปรางค์นั่นเอง

          จะเห็นได้ว่าเส้นทางการตามรอยพระราชประวัติสมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช ครั้งนี้ เป็นเส้นทางที่เกี่ยวข้องกับคลองบางกอกใหญ่เป็นสำคัญ เนื่องด้วยแต่ก่อนการเดินทางเน้นการสัญจรทางน้ำเป็นหลักสถานที่สำคัญต่าง ๆ จึงอยู่ติดริมน้ำด้วยเช่นกัน ซึ่งเป็นภาพสะท้อนให้เห็นถึงความสำคัญของแม่น้ำลำคลองในฝั่งธนบุรีดังที่ชาวตะวันตกในสมัยอยุธยาได้เข้ามาและบันทึกไว้ว่าเป็น “เมืองแห่งเวนิสตะวันออก”